Baspelit Köyü
Tarihçe [değiştir]
Başpelit Köyünün Cumhuriyetten önceki ismi Şerbelik olarak bilinmektedir. Şerbelik adının çok eskilerden beri kullanıldığı bilinmektedir . Şerbe, bir içim su anlamındadır. Şerbelik te suluk, suyu bol ve tatlı olan demektir. Köyde çok eskiden beri çeşitli meyve ağaçlarının bolluğu bilinmektedir. Elma, armut, dut, ayva ağaçlarının yanında acuk denilen yabani elmaların bulunduğu bilinir.En çok da kiren de denilen kızıcık ağaçları. Köyün her tarafında bol miktarda bulunur. (Henüz Amerikaliların kolayı keşfinden yıllar önce bizim ekçi çalkamamız, kızılcık şerbetimiz vardı.)
Bu meyvelerden pekmez ve ekşi denilen çalkamalık yapılmaktadır. Güz mevsiminde toplanıp pişirilerek sıktaç denilen cenderelerde sıkılarak şıra elde edilmektedir. Bu şıralar pelit odunu ile çalkamalık kıvamına gelene kadar kaynatılır. Yemeklerde veya misafir geldiğinde çalkama olarak ikram edilir. Bu çalkama denilen meyve şerbetlerinin bolluğundan buraya şerbelik denilmiştir. Halk dilinde söylene söylene daha sonra da şerbetli-şerbetlik- şerbelik şekline dönüştüğü sanılmaktadır. Cumhuriyetten sonra Eskiden kullanılan köy isimlerinin değiştirilmesi veya düzeltilmesi çalışmalarında köyümüzdeki pelit ağaçlarının çokluğundan dolayı BAŞPELİT olarak değiştirilmiştir.
Köyün yerleşimi çok eski tarihlere dayanmaktadır. Bilinen bir araştırmanın olmaması arkeoloji tarihçilerinin orayı bilmemesinden dolayıdır. Gerçekten araştırma yapılırsa Şerbelik Köyünün M:Ö 4000 yıllara dayandığı görülecektir. Bunu nereden mi çıkarıyorum. Köyün şu an kullandığı mezarlıkta bazı mezar yerlerinden çömlek mezarları çıkmıştır. Ancak bu mezarlar yetkililere bildirilmemiştir. Aynı zamanda bu mezarda çıkan lahitlrin yönleri de müslüman mezarlarına göre terstir. Bu konuda araştırma yapmak isteyenler Recep Çakır'ın (Akman'ın Recep)mezarına bakabilirler. Bazı kaplar, çizgili ya da sığ oluk bezeme ile süslenmiştir. Bezemelerin içleri beyaz renkte bir dolgu maddesi ile doldurularak iyice belirgin hale getirilmiştir. Bilimsel araştırma sonuçları ile mezarlığın, dolayısıyla bu kapların, MÖ 4. bin yılın sonuna tarihlenmesi kesinleşmiştir.Ayrıca köyün güneyinde kunnaz adı verilen bölgede ören yerleri vardır.
Buralarda bulunan çanak, çömlek,tuğla ve kiremit parçalarının bulunduğu bilinmektedir. Köylülerin bu bölgelerde define aramaları sonucu birçok tuğla ve kiremit parçalarının varlığına şahit olunmuştur. Bekir Tepesi ve Aşkar tepesinde bulunan mağraların da yine çok eski yıllarda buraların yerleşim yerleri olduğu ip uçlarını vermektedir.
Köyde bulunan bu kalıntıların ve cömlek mezarların ilk tunç çağı özellikleriyle (Antik çağ) örtüştükleri tespit edilmiştir. Havza Ladik çevresinin tarihi geçmişi incelenincede bu bilgiler doğrulanmaktadır. .
Kültür [değiştir]
Erkek tarafı düğünleri perşembe günü akşamı köyün kadınları ve kızları tarafından yapılan ve Oğlan Senliği adı verilen eğlenceyle baslar. Bu tür faaliyetler köyümüzün meydanında yapılmaktadır. Cuma günü öğleden sonra Davul köye gelir ve çalmaya başlar. Düğün simdi başlamıs sayılır. Davulcular dügün sahibinin evinin önünde sürekli calmaya devam ederler. Sesi duyan köylü buraya akin eder. Aksam erkeklere evin önünde eglence düzenlenir. Civar köylerden gelen misafirlere yemek verilir ve gec saatlere kadar eglence devam eder ve gece bu sekilde biter. Cumartesi sabah erkenden kalkilir ve yine davulcular bol bol oyun havasi calmaya devam eder. Ögleden sonra eskilerde damat yıkama islemi olurdu. Köyde Yunak denilen yerlere damatlar köy erkekleri ve davul zurna ile birlikte götürülür orada Yigitbasi tarafindan güzelce yikanir, birde kendine gelmesi icin soguk su dökülüp damatlik kiyafetleri giydirilirdi. Düğün de birçok gelenek vardır. Erkek evinde damat berber tarafından davul zurna eşliğinde tıraş edilir. Buna damat tıraşı denir.Köy meydanındaki Cennet pınarının üzerine bir yatak serilir. Damat burada törenle giydirilir.Hoca efendi dua yapar. Duadan sonra damat orada toplanan büyüklerin ellerinden öper. Herkes damadı kutlar.Hep beraber tavuk koşusu yapmak için tepeye çıkılır.Köyde gençler birbirleri arasinda yarisirlar. Tepede herkes toplanir. Kosuya katilmak isteyenler hazirlanir ve top sahası olarak kullandığımız yerden yaris olur. Kazanan Tavuk ödülünü alir. Buna köy dilinde Tavuga Kosma´da denilir. Tavugu kazanan genci arkadaslari halaylar esliginde evine götürürler. Sonra buradan güres meydanina gecilir. Önce kücük cocuklar gürestirilir ve 2 kisiyi yenen Havlu kazanir. Yenilenlere de kuru üzüm leblebi karışımı ikram edilir. Sonra gencler güresir ve bu sekilde güres merasimi tamamlanmis olur. Aksam çitçi gelmesi adi verilen ve bütün davetlileri icine alan büyük bir kutlama gerceklestirilir. Bu gece bol bol silah atilir. Dügün sahibinin Bacalarina, kiremitlerine, agaclarina kursun yagdirilir. Bu gece düğün sahibi anasından doğduğuna pişman edilir. Köçek oynatırlar. Köcek olan kisi kadin kiligina girerdi ama günümüzde bu da kalkmis durumda. Damatin parmagina kina yakilir. Cumartesi gecesi Sağdıç, damat ve arkadaşlarını alır evine götürür. Düğün evinden gelen yemeklerden ikram edilir. Damat bu son geceyi arkadaşlarıyla geçirir. Pazar günü yine erkenden kalkilir, Gelin Alma icin hazirliklar baslar. Arabalar hazirlanir, gelin arabasi süslenmek icin Havza’ya götürülür. Gelin arabasi gelene kadar hazirliklar tamamlanir. Dolmuslar gelmis olur, arabalarin aynalarina cemberler(yazma) takilir. Her sey hazir oldugunda gelin almaya gidilir. Gelin evinden gelinin damatla birlikte yola cikmasiyla baska bir heyecan baslar. Bunun adina Müjde verme deniliyor. Müjde vermek isteyen kisiler kız çeyizinde özel olarak hazırlanmış yastık atılır. Yastığı kapıp damat evine götüren müjdeyi vermiş olur. Yastığı kim verirse damat anasi ya tavuk ya da baska bir hediye verir. Gelin geldikten sonra damada şerbet içirilme bahanesiyle takı merasimi başlar. Yiğit başı Babasııı güveyi şerbet içmiyor. Diye bağırır. Damat babasından bir çift öküz sözü alınır. Takı işlemi devam eder.(Bir çift öküz damada hediye değildir. Baba, damada ben senin düğününü yaptım. Artık bana çalışacaksın. Yarın sabah işe başla. Demek istiyor.) Pazar gecesi olunca damat yatsi namazina gitmek icin hazirlanir. Yigitbasi ile birlikte yatsi namazina gider. Damadin arkadaslari camide beklerler. Damat camiye girdikten sonra arkadaslari ayakkabilarini gizlemeye calisirlar. Yigitbasi bunu engellemek icin görevlidir. Namaz baslar ve kilinir. Namaz bittikten sonra damati ayri bir heycan sarar. Imamla birlikte herkes caminin disina cikar. Bundan sonra imam dua okumaya baslar ve tekbirlerle damat evine dogru yürümeye baslanir. Belli bir mesafeye gelince imamin da isaretiyle damat eve dogru kacmaya baslar. Tabiki arkadaslarinda pesinden kovalamaya baslar. Yakalayan sirtina bir yumrukatar:) (Tabii bu yumruklar bazen amacını aşar. Damat yere düşer ya da sakatlanır.) Damat odasina kadar kovalanir. Damat gelinin yanina kacinca kurtulur. Bundan sonra damat arkadaslarina börekler ikram edilir ve dügün sonlanmis olur. Kiz tarafinda dügün Cuma gecesi yapilan Kina Gecesi ile baslar. Genelde kız evinde kadinlar arasinda yapilir. O gece gelinin el ve ayaklarina kina yakilir. Yapilan eglencelerle gece sonlanir. Cumartesi gündüz gelin ve arkadaslari Meşhur HAVZA Kaplıcalarında Özellikle Aslan ağzı Kız gözü hamamına giderler. Geline uğur getirdiğine inanılır. Buna köy dilinde Gelin Hamami denir. Aksam ikinci kez kina gecesi düzenlenir. Gelinin Sacina kina yakilir. Gelinin aglamasi icin güzel besteler söylenir. Yapilan cesitli eglencelerle gece sonlanir. Gelin evine gidilir. Gelinin arkadaslari o gece gelinle birlikte sabahlarlar Pazar sabahi kuaföre gidilir. Tekrar eve gelinip Gelin alma baslayana kadar Gelin evde bekler. Erkek tarafi geldiginde önce gelinin ceyizleri alinir. Köyümüzde baslik parasi seklinde bir terim yoktur. Fakat gelinin kardeşleri çeyiz sandığnın üzerine oturp bahşiş isterler. Buna sandığa oturma denir. Bu çok önemlidir. Burada çok çetin pazarlıklar yapılır. Damat iceri gelinin yanina girer. Gelinin erkek kardesi kusagini baglar, gelin ailesiyle vedalasir ve evden bir kolunda damat, diger kolunda erkek kardesi ile birlikte cikarilir. Bu sekilde kiz tarafinda da dügün sonlanmis olur.Eğer köyden başka köye kız gelin giderse köyün gençleri gelin almaya gelen oğlan tarafını Türk bayrakları ile karşlar . Hoş geldiniz derler. Toprak bastı parası denilen bahşişlerini alırlar. Gelini de yine Türk Bayrakları ile köyün çıkışına kadar uğurlarlar.
Kaz Asma [değiştir]
Tüyleri yolunup iyice temizlenen kaz ocaklığı bulunan bir odanın bacasına,ocaklıkta ateş yakıldıktan sonra asılır.Yanan ateşe belli bir mesafede asılı bulunan kaz bir kişi tarafından oklava veya benzeri bir şeyle yavaş yavaş çevrilir.Bu işlem yaklaşık iki saat sürer.Bu süre içerisinde kaz mükemmel bir şekilde kızarır ve eriyen yağı altına konan tavada birikir.Kaz asılı bulunduğu bacadan alınır ve hazır bulunanların ortasında doğranır.Biriken yağla bulgur pilavı pişirilir ve böylece servise hazır hale getirilir.
HALUŞKA [değiştir]
Katı şekilde yuğrulan hamur açılarak ince ince küçük dikdörtgen pirizması şeklinde kesilerek haşlanır. sudan alınır. Yine bir miktar hohut haşlanır. Haşlanan hamurun ve fasülyenin bir miktar suyunda hamur ve nohut pişirilir. Küçük parçalara ayrılmış tavuk eti veya kaz eti içine atılır. Baharat, biber ,salça ayrı bir kapta kavrulur üzeri-ne ilave edilerek haluşka çorbası servise hazır hale getirilir. Zaman zaman acuk veya kiren ekşise haluçka çorbasına ilave edilerekte servis yapılabilir. Köyde Yeme İçme Kültürü
SİNİ BÖREĞİ [değiştir]
Bilmiyorum şimdi tereyağlı sini böreği yapan var mı? Yufkaları ince ince açıp büyk bakır tepsiye yağlayarak yerleştirip saç ayağının üzerinde çevire çevire kızartan kim kaldı. kim uğraşır acaba. Bırakın uğraşmayı. Şimdi ne bakır siniyi kaldıracak hanım var, ne de bakır tepsi. Eski bakır sinileri Kürt Salim'e verdik. Yerine alminyum tepsi aldık. Üstelik üste de para vererek.
FETİL EKMEĞİ [değiştir]
Hamur mayalanarak yoğrulur, bekletilmeden oklava ile ekmek açılıp saçta pişirilir. Fetil ekmek işin çok acil olduğu zamanlarda yapılır.
HAŞHAŞLI [değiştir]
Haşhaş önceden kavrularak, taş dibeklerde yağı çıkıncaya dek dövülür. Hamurunu hazırlamak için ise un elenerek tahtadan yapılmış olan hamur tekneleninde ılık su ile yoğurulur ve mayalanması için üzeri ortülerek bekletilir. Mayası gelen hamur tekneden küçük yumaklar halinde alınarak hamur tahtası üzerinde oklava ile açılır. Açılan hamur üzerine önceden dövülmüş haşhaş ile yağ sürülür. Serçe parmağı genişliğinde bantlar halinde kesilip birkaç tanesi üst üste konarak yuvarlanıp yumak yapılır. Hazırlanan yumaklar tekrar oklava ile açılarak kızgın haldeki altı küllenmiş olan ekmek sacının üzerine düzgün bir şekilde oklava ile bırakılır. Bir yüzü pişince, çevrilerek öbür yüzü pişirilir. Pişirildikten sonra üstü tereyağı ile birlikte yağlanarak yenilir
CIZLAK( AKITMA) [değiştir]
Hamur kaşıktan akabilecek cıvıklıkta bulamaç haline getirilir. Kızgın sacın üzerine hamurun yapışmaması için içyağı sürülür. Hamur ağaç kaşık veya kepçe ile sacın üzerine ince ve daire şeklinde akıtılır. Bir yüzü pişince alınarak tereyağı ile yağlanır
PITIL EKMEĞİ [değiştir]
Un yuğrululr ve mayalanması için bir süre bekletilir sonra yuvarlak yumruk büyüklüğünde hamurler yazılır ve oklava ile daire şeklinde açılır ve tavada veya saç üzerinde pişirilir. Üzerinede taze tere yağı sürülünce yemeye hazır hale gelir.
HELLE ÇORBASI [değiştir]
Kavrulmuş un ve et suyu ile pişirilir. Unu kavurur ve et suyu ve içine biraz küçük kuş başı etler atılır ve kaynatılır, üzerine sos şeklinde yağ eritilir ve yemeye hazır hale gelir.
YARMA ÇORBASI [değiştir]
Kullanılan Malzemeleri : 1 Su bardağı yarma, biraz nohut, fasulye, süzme yoğurt. Yapılışı : Yarma, nohut, fasulye akşamdan ıslatılır. Daha sonra yumuşayana kadar pişirilir. Tuz atılır, süzme yoğurt ezilerek çorbaya katılır
BAKLALI DOLMA [değiştir]
Kara bakla birgün önceden ıslanır. Yumuşayan baklanın kabukları soyulur; yarma, kıyma, salça, soğan, maydanoz, kırmızı biber, kara biber ve tuz ile karıştırılır. Üzerine bir miktar su ilave edilir. Böylece dolmanın içi hazırlanır. Salamura edilmiş bağ yaprakları yıkanır. Hazırlanan iç bağ yaprakları içerisine kare biçiminde doldurulur ve yaprak iyice sarılır. Kıyması önceden pişirilmiş ise dolma çiğ de yenebilir. Çiğ yenirken dolmalar hazırlanan tiride banıldığında daha lezzetli olur
KEŞKEK [değiştir]
Keşkeklik denen bütün yarma, buğday taneleri, nohut, kemikli dana eti, yağ ve tuz ile beraber çömlek su ile doldurularak ocağa verilir. Lezzetli olması için az odun ateşinde kıvamını bulana kadar pişirilir. Pişen keşkek daha sonra içerisinden iri kemikleri alınarak buğday taneleri ve et parçaları ele birlikte iyice karıştırılıp ezilir. Bu işleme özeme denir. Özenen keşkek üzerine tereyağlı, salçalı, biberli kızarmış yağ dökülerek servis yapılır
KAZYAĞINA TİRİT [değiştir]
Tiridine tiridine tiridine bandım, Bedava mı sandın paraverdim aldım. Tirit çok eskiden beri köylülerin yemek kültüründe vardır. Bayat ekmekleri değerlendirmek için yapılan bir işlem. Bayat ekmeklerimiz dastarda (ekmeklik) fazla kalmışsa bu ekmekleri tüketmenin en kolay yolu TİRİT dir. Tiridi yoğurt içine yapabildiğimiz gibi kızılcık şerbetine (ekşi çalkaması) de yapabiliriz. Ama en lezzetlisi de et suyuna yapılandır. Haşlanmış kazın suyu ayrı bir kaba alınır. İçine bayat ekmekler doranır. İsteğe göre baharatla tatlandırılır. Afiyet olsun.
DÜRÜM [değiştir]
Dürüm deyince hemen yok canım daha neler demeyin. Bizim dürümümüz saç ekmeğinin arasına haşlanmış patates, haşlanmış yumurta, taze soğan,tere, maydanoz ve baharat çeşitleriyle yapılır.
Coğrafya [değiştir]
Samsun iline 75 km, Havza ilçesine 11 km uzaklıktadır.
İklim [değiştir]
Köyün iklimi, Karadeniz iklimi etki alanı içerisindedir.
Nüfus [değiştir]
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2007 | |
| 2000 | 264 |
| 1997 | 287 |
Ekonomi [değiştir]
Köyün ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır.
Muhtarlık [değiştir]
Yerleşim yerinin köy tüzel kişiliği alması ile birlikte köyün tüzel kişiliğini temsil etmesi için köy muhtarlık seçimleri de yapılmaktadır.
Seçildikleri yıllara göre köy muhtarları:
Altyapı bilgileri [değiştir]
Köyde, ilköğretim okulu yoktur fakat taşımalı eğitimden yararlanılmaktadır. Köyün içme suyu şebekesi vardır ancak kanalizasyonşebekesi yoktur. PTT şubesi ve PTT acentesi yoktur. Sağlık ocağı ve sağlık evi yoktur. Köye ulaşımı sağlayan yol asfalt olup köyde elektrik ve sabit telefon vardır.